SARI ALTIN: KAYISI

Anadolu’nun neredeyse her ili bir meyve ile özdeşleşmiştir. İzmir’in inciri, Diyarbakır’ın karpuzu, Bursa’nın şeftalisi, Edremit’in zeytini, Antalya’nın portakalı, Antep’in fıstığı, Ordu’nun fındığı ve daha niceleri. Ama “Bir şehir ile özdeşleşen en önemli meyve hangisidir?”” diye düşündüğünüzde ilk akla gelen eşleşme, Malatya ve kayısı bağlantısı oluyor.

Vatanı Orta Asya olarak kabul gören kayısının büyük ihtimalle Türklerle beraber Anadolu’ya taşındığı düşünülüyor. Bazı kaynaklar da kayısıyı çok daha önceleri M.Ö. 4. yüzyılda Büyük İskender’ in Anadolu’ ya getirdiğini söylüyorlar. Malatya halkının “Mişmiş” adını verdiği bu güzel meyve; çiğ olarak yendiği gibi reçeli, pestili, nektarı pekmezi ve tatlısı da yapılabiliyor.

Dünya yaş kayısı üretiminde Türkiye, açık ara birinci sırada yer alıyor. Günümüzde Türkiye yaş kayısı üretiminin yaklaşık %55’i, kuru kayısı üretiminin ise %85’i Malatya ilinde yapılmakta. Malatya nüfusunun neredeyse %60'ının geçim kaynağını oluşturduğu tahmin edilen kayısının %95'i ihraç edilmekte olup bu ülkelerin başında ABD ile Avrupa ülkeleri gelmektedir. Dünyada üretilen kuru kayısının %65-80'ini Malatya kayısısı teşkil eder.​ Toplam üretiminin sadece %10’u yaş meyve olarak tüketilmekte, geri kalanı da kurutularak pazarlanmaktadır. Yine toplam üretimin %80’i kükürtleyerek kurutulurken, geri kalan %10’u da herhangi bir katkı maddesi olmadan, toprağa, betona ya da bez örtülere serilerek kurutulmaktadır.

İçeriğinde vitamin, lif ve antioksidanlarla dolu olan kayısının birçok çeşidi var. Bazı çeşitler kurutmaya elverişli iken, bazılarının da hemen tüketilmesi gerekiyor. Malatya’da üretilen kayısıların %90’ı Hacıhaliloğlu çeşididir. Ayrıca Şekerpare, Kabaaşı, Paşamişmişi, Hasanbey, Soğancı, Hacıkız, Çöloğlu, Çataloğlu ve Yeğen gibi değişik isimler taşıyan kayısı çeşitleri de bulunuyor. Kayısının ağırlığının yaklaşık %12’ni çekirdek kısmı oluşturuyor. Eğer çekirdeğin içi yenilmeyecek kadar acı ise ilaç ve kozmetik sanayiinde, tatlı ise gıda sanayiinde kullanılmaktadır. Ayrıca çekirdeğin kabuğu da yakacak olarak kullanılabiliyor.

2001 yılında coğrafi işaret tescili alan kayısı, 2017 yılında ise Malatya Ticaret ve Sanayi Odası’nın başvurusu sonrası AB coğrafi tescili almıştır. Siz de Malatya Çarşısı’nda gezinirken kayısıdan hazırlanmış onlarca tatlı çeşidini deneyebilirsiniz.